Эр бэлгийн эс

Эр бэлгийн эсүүд хүний биед орших хамгийн өвөрмөц, нууцлаг эсүүдийн нэг. Өдөр бүр сая саяараа бий болж байдаг ч, эцэст нь ердөө ганц нь л өндгөн эс рүү хүрч үр тогтоох “даалгавар”-аа биелүүлдэг. Сүүлийн үеийн судалгаагаар спермууд нь зүгээр нэг ДНХ зөөгч биш, харин үр хүүхдийн ген хэрхэн илэрч ажиллахыг чиглүүлдэг эпигенетик зааварчилгааг ч мөн дамжуулдаг болох нь тогтоогджээ.

Хамгийн сонирхолтой нь спермууд хэрхэн хөдөлж өндгөн эсийг “олдог” талаар шинжлэх ухаан одоо ч бүрэн ойлгоогүй байна. Судалгаанууд тэд долгион хэлбэртэй хөдөлгөөн хийдгийг тогтоосон ба энэ нь Алан Тьюрингийн биологийн хээ үүсэх тухай онолтой холбоотой байж магадгүй гэнэ. Зарим шинжээчид сперм өндгөн эсийг химийн дохио, бүр амт мэдрэх мэдрэгчээр хүртэж олдог байж болзошгүй гэж үзэж байна. Харин өндгөн эсийн гадаргыг нэвтрэх үед ялгардаг ферментийн үйлдэл яг ямар нөхцөлд идэвхждэг нь одоо ч бүрэн тайлагдаагүй хэвээр байна.

Эмэгтэй хүний бие дэх олон сая спермийн ихэнх нь замаасаа төөрч, эсвэл устдаг. Харин ганц нь л өндгөн эсийг амжилттай үр тогтоож чаддаг. Үр тогтсоны дараа өндгөн эс өөрийгөө “түгжиж”, дахин сперм нэвтрэхээс сэргийлдэг. Сүүлийн үеийн судалгаанууд эмэгтэй хүний биеийн биологийн онцлог нь спермийн амжилтад маш ихээр нөлөөлдөг болохыг илрүүлж, өмнө нь зөвхөн эрэгтэй хүнд анхаардаг хандлагыг өөрчилж байна.

Нөгөөтэйгүүр дэлхий даяар эр бэлгийн эсийн тоо буурч буй нь ноцтой асуудал болоод байгаа. 2023 оны ДЭМБ-ын тайланд дурдсанаар насанд хүрсэн 6 хүн тутмын нэг нь үргүйдэлтэй тулгарч байгаа бөгөөд энэ тохиолдлын талаас илүү нь эрчүүдтэй холбоотой байна. Хүнсний хорт бодис, бохирдол, стресс, амьдралын хэв маяг зэрэг хүчин зүйлс нөлөөлж байж болох ч, тохиолдлуудын олонх нь шалтгаан тодорхойгүйгээр үлдэж байгаа нь эр бэлгийн эс болон үр тогтолтын талаарх ойлголт одоо ч гүн гүнзгий нууц хэвээр байгааг харуулж байна.